Czarny Dunajec

choch
Herb Chochołowa
100px-POL_gmina_Czarny_Dunajec_COA.svg
Herb gminy Czarny Dunajec

 Chochołów gm. Czarny Dunajec jako     skansen      budownictwa   regionalnego  przyciąga   rzesze turystów z całego świata. Tutejsze drewniane chałupy i zagrody góralskie, zbudowane w starym podhalańskim stylu, pochodzą z przełomu XVIII i XIX wieku i zostały uznane przez UNESCO zabytkami klasy „0”. Chochołów ma bogatą i długą, bo sięgającą początków XVI wieku historię. Wieś była lokowana na prawie wołoskim, ale zanim do tego doszło, to na te tereny przybywała ludność pasterska i koczownicza, zakładając w dolinie Czarnego Dunajca swoje osady, a wyżej w górach wypasając owce i bydło. Osady na prawie wołoskim lokowano na terenach górzystych i trudnych w uprawie.

 Osadnictwo polegało tu na przejmowaniu pasterskich form prawnych i gospodarczych (mieszkańcy tego typu wsi płacili czynsz w naturze, oddając panu między innymi po jednej owcy z każdej hodowanej dwudziestki, istniała też wolność w przemieszczaniu się i zmiany osady). Terminem Wołoch w tamtych czasach określano w Polsce i na Węgrzech pasterzy przybyłych ze wschodnich Karpat. Pierwszym znanym dokumentem, w którym wymieniany zostaje Chochołów, był przywilej na sprawowanie dziedziczne urzędu  sołtysa  we  wsi, wydany  przez  króla  Zygmunta
III Wazę w 1592 roku  dla  Bartłomieja  Kluski  Chochołowskiego  za
za udział w wyprawie przeciwko Moskwie. Wynika z niego, że mieszkańcy Chochołowa słynęli z męstwa, odwagi w waleczności w szeregach wojsk królewskich.

Brali udział w bitwach w czasie potopu szwedzkiego i Konfederacji Barskiej, za co kolejni królowie polscy zatwierdzali prawa i przywileje sołtysów chochołowskich, a tzw. dobra sołtysie sięgały hal i polan w Dolinie Chochołowskiej.

Wieś rozsławiło „poruseństwo” z 1846 roku, czyli Powstanie Chochołowskie przeciwko austriackim zaborcom. Muzeum Powstania Chochołowskiego mieści się w położonej naprzeciw kościoła chałupie, budowanej w 1798 r. Jest oddziałem  Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. Zebrane tu pamiątki, dokumenty, fotografie obrazują dzieje wsi Chochołów oraz przygotowania, przebieg i sylwetki przywódców Powstania Chochołowskiego.

Kościół  parafialny  pod  wezwaniem  św.  Jacka  wznoszono  w latach 1853-66, w stylu neogotyckim, z tutejszych piaskowców. Wnętrze zdobią freski Walerego Eijasza, obraz św. Trójcy jest częścią XVI-wiecznego tryptyku. Chochołów jest ważnym ośrodkiem twórczości ludowe, takiej jak: zdobnictwo w drewnie, kowalstwo i zdobnictwo metalu, malarstwo na szkle oraz hafciarstwo (warto odwiedzić Izbę Regionalną prezentującą przedmioty kultury ludowej, którą w chałupie nr 28 stworzył miejscowy rzeźbiarz Jan Zięder). W latach 1853-66, na miejscu drewnianej świątyni z XVII w., wzniesiono z miejscowego piaskowca kościół parafialny pod wezwaniem św. Jacka. Wewnątrz neogotyckiej świątyni: freski Walerego Eliasza z 1871 r., dwa obrazy Wojciecha Eliasza oraz obraz Św. Trójcy będący częścią tryptyku  z XVI w. Projektantem chochołowskiej neogotyckiej świątyni pod wezwaniem świętego Jacka był Feliks Księżarski, architekt z Krakowa. To on zaprojektował między innymi
gmach Collegium Novum UJ, Kaplicę Błogosławionej Bronisławy, Kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Krakowie (Felicjanek). Świątynia powstała w latach 1853-1873. Budowa nie była łatwa,gdyż ziemia była podmokła, wbito w nią kilkaset drewnianych pali, a wykopy zasypano kamieniami. Ściany wzniesiono z wapienia, wieżę i elewację wykonano z piaskowca. Fundator ks. Wojciech Blaszyński, któremu bardzo zależało na szybkim powstaniu świątyni zginął w 1866 r. Wizytował budowę, kiedy to belka wyślizgnęła się jednemu z robotników i uderzyła duchownego w głowę. Na pogrzeb księdza przyszły tłumy, a miejscowi do dziś wspominają wydarzenia z tamtego dnia. Naprzeciw  kościoła  znajduje  się   pomnik Powstania Chochołowskiego, ufundowany przez Polonię amerykańską.

           Największym bogactwem terenów zachodniej części Podhala są lasy zarządzane przez Wspólnotę Leśną Uprawnionych 8 Wsi w Witowie. Historia własnościowa tych lasów jest bardzo długa i bogata co dodatkowo podwyższa ich wartość. Wszystko zaczęło się w czasie rozbiorów. Do 1772 roku lasy tatrzańskie były własnością
królewską i zarządzał nimi starosta. Rok później zostały włączone do austriackich dóbr kameralnych. Rząd austriacki nie widząc w nich zysku postanowił je sprzedać i aby łatwiej uzyskać kupców Tatry zostały podzielone na sekcje. Tereny dzisiejszej wspólnoty leśnej, czyli  południowa część  wsi Witów,  Doliny Chochołowska  i  Lejowa,
należały do sekcji Witowskiej, którą w 1819 roku kupił Jan Pajączkowski. Jednak po zapoznaniu się z kupionymi lasami ich nowy właściciel nie widząc większego zysku z ich posiadania postanowił  je  szybko  odsprzedać. Chętnymi  kupna  stali  się  chłopi
z Siedmiu Gromad (Witowa, Dzianisza, Chochołowa, Cichego, Podczerwonego z Koniówką, Czarnego Dunajca i Wróblówki). Nie mogąc nabyć dóbr na swoje nazwisko postanowili, aby ich przedstawicielem w tejże transakcji został ksiądz Józef Szczurkowski. Od tego momentu zaczęły się uciążliwe spory o dobra chłopskie, które ostatecznie skończyły się w 1869 roku na sądzie w Wiedniu, a chłopi otrzymali lasy na własne nazwisko, bez udziału przedstawicieli wyższych klas, tworząc ewenement na skalę kraju – Wspólnotę Leśną Uprawnionych 8 Wsi. Odwiert wykonany w Chochołowie potwierdza istnienie dużych zasobów wód geotermalnych. Z geotermalnego ogrzewania w pierwszej kolejności skorzystają okoliczne wsie. Droga biegnąca z centrum wsi w bok, wiedzie na Słowację. Natomiast do Zakopanego – przez Chochołów i Witów – prowadzi jedna  z  najpiękniejszych  widokowo
tras Podhala. Pieszą wycieczkę można z Chochołowa odbyć na górę Ostrysz. Z tej wsi wywodzą się znakomicie Chochołowianie chętnie wynajmują gościom izby, rozwinęli też gastronomię i serwują regionalne potrawy.